زیانهای سواد اینترنتی (وب لیتریسی)
ګزارش: شریفه محمدی
در دنیای امروز اینترنت و رسانههای دیجیتال نقش گستردهای در زندگی انسانها ایفا میکنند. هرچند آشنایی با فضای مجازی و توانایی استفاده از آن یکی از نیازهای ضروری جامعه مدرن به شمار میرود، اما در کنار فواید بیشمار آن، نبود مدیریت و آگاهی لازم از چگونگی استفاده درست از اینترنت میتواند پیامدهای منفی و زیانبار فراوانی به دنبال داشته باشد.
وب لیتریسی (سواد اینترنتی) به معنی توانایی یافتن، درک، تحلیل و ارزیابی اطلاعات در فضای مجازی است. اگر این سواد در جامعه پایین باشد یا بهگونهی نادرست بهکار گرفته شود، پیامدهای روانی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به همراه دارد. یکی از زیانهای مهم کمبود سواد اینترنتی گسترش اطلاعات نادرست و شایعات است. افرادی که نمیتوانند منابع معتبر را از نامعتبر تشخیص دهند، بهراحتی در دام اخبار جعلی میافتند و ناخواسته به انتشار آن کمک میکنند. این پدیده میتواند اعتماد اجتماعی را از میان ببرد و باعث سردرگمی مردم شود.
زهرا یکی از دانشجویان قبلی دانشگاه کابل در این عرصه میگوید: «من دیدهام که بسیاری از کاربران بدون آنکه منبع خبر را بررسی کنند، هر مطلبی را در شبکههای اجتماعی نشر میکنند. همین کار سبب میشود که در جامعه ترس، بیاعتمادی و حتی دشمنی میان مردم افزایش یابد.»
از سوی دیگر، نبود آگاهی کافی از اصول امنیت دیجیتال باعث میشود کاربران در برابر سرقت اطلاعات شخصی، کلاهبرداریهای آنلاین و سوءاستفادههای سایبری آسیبپذیر شوند. بسیاری از کاربران رمزهای ضعیف استفاده میکنند، اطلاعات شخصی خود را در سایتهای نامطمئن وارد مینمایند یا بدون دقت، نرمافزارهای مشکوک نصب میکنند که ممکن است اطلاعات آنها را در معرض خطر قرار دهد.
خاتمه معلمهای در یکی از مکاتب شهر کابل در این زمینه ګفت: «بارها شاگردانم قربانی حسابهای جعلی در شبکههای اجتماعی شدهاند، چون نمیدانستند چگونه از خود محافظت کنند. اگر آموزش درست داده شود، این مشکلات کاهش مییابد.»
افزون بر این، نبود سواد اینترنتی میتواند منجر به وابستگی بیش از حد به فضای مجازی شود. افراد ساعتهای طولانی را در شبکههای اجتماعی سپری میکنند، از فعالیتهای واقعی، درس و روابط خانوادگی غافل میمانند و حتی دچار افسردگی و انزوا میشوند. همچنین محتواهای غیراخلاقی و نامناسب به راحتی در دسترس کاربران کمسنوسال قرار میگیرد و در نبود نظارت خانواده و نهادهای آموزشی، ارزشهای فرهنگی و اخلاقی جامعه را تهدید میکند.
در نهایت، میتوان گفت که نبود سواد اینترنتی نه تنها فرد را، بلکه جامعه را نیز با خطرات متعدد روبهرو میکند. برای جلوگیری از این آسیبها، لازم است نهادهای آموزشی و رسانهای برنامههای آموزشی و آگاهیدهندهای را در زمینه وب لیتریسی راهاندازی کنند تا کاربران بتوانند از فضای مجازی بهگونهی سالم، آگاهانه و مسئولانه استفاده کنند