نشر اطلاعات خلاف واقع در رسانه‌های دیجیتال؛ تهدیدی نوپدید برای انسجام اجتماعی در افغانستان

بامیان

گزارشگر- سیداحمد موسوی

با گسترش چشم‌گیر رسانه‌های دیجیتالی و شبکه‌های اجتماعی در افغانستان، پدیده‌ی انتشار اطلاعات خلاف واقع به یکی از چالش‌های نوظهور و جدی برای انسجام اجتماعی، اعتماد عمومی و سلامت روانی شهروندان تبدیل شده است. کارشناسان رسانه‌ای هشدار می‌دهند که تداوم این روند، می‌تواند به تضعیف سرمایه اجتماعی و افزایش بحران‌های اجتماعی در کشور دامن بزند.

اطلاعات نادرست؛ عاملی برای تضعیف اعتماد و افزایش اضطراب

حمیدالله عارفی، کارشناس رسانه و ارتباطات در بامیان، می‌گوید: انتشار اطلاعات خلاف واقع، به‌ویژه زمانی که هدفمند و سازمان‌یافته باشد، امنیت روانی جامعه را به‌طور جدی تهدید می‌کند. در چنین فضایی، مردم برای تشخیص حقیقت دچار سردرگمی می‌شوند و این مسئله، ادراک عمومی از واقعیت را مختل می‌سازد.

عارفی تأکید کرد که مقابله صرفاً قانونی با این پدیده کارساز نیست و راه‌حل مؤثرتر، ارتقای سطح سواد رسانه‌ای در میان اقشار مختلف جامعه است. به باور او، آموزش‌های رسانه‌ای باید به بخشی از نظام آموزشی افغانستان تبدیل شود تا نسل آینده توانایی تفکیک اطلاعات درست از نادرست را پیدا کند.

نقش دوگانه رسانه‌های دیجیتال در جامعه افغانستان

مجتبی فهیم، از فعالان رسانه‌ای در کشور، با اشاره به جایگاه حساس رسانه‌های نوین، گفت: رسانه‌های دیجیتال امروز نه‌تنها نقش اطلاع‌رسانی، بلکه در شکل‌دهی افکار عمومی نیز مؤثرند. اما اگر بدون راستی‌آزمایی اقدام به بازنشر محتوا کنند، ناخواسته به ابزار شایعه‌پراکنی تبدیل می‌شوند که پیامد آن کاهش اعتماد عمومی و افزایش نارضایتی خواهد بود.

او هشدار داد که تکرار مواجهه با اطلاعات نادرست، شهروندان را نسبت به همه رسانه‌ها، حتی رسانه‌های معتبر داخلی و بین‌المللی، بی‌اعتماد خواهد کرد؛ پدیده‌ای که می‌تواند فاصله میان دولت و مردم را عمیق‌تر سازد.

سید امین همتا، دیگر کارشناس رسانه‌ای، نیز در همین زمینه تصریح کرد: رسانه‌های دیجیتال می‌توانند نقش سازنده‌ای در افزایش آگاهی عمومی ایفا کنند، اما در صورتی که نظارت نشوند، به بستری برای تشویش اذهان عمومی و گسترش تنش‌های اجتماعی تبدیل می‌شوند. الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی نیز اغلب به محتوای دروغین و هیجانی ضریب بیشتر می‌دهند که خود بحران را تشدید می‌کند.

راهکارها؛ از آموزش تا فناوری‌های راستی‌آزما

کارشناسان معتقدند که برای مقابله با موج اطلاعات نادرست، راه‌حل‌هایی فراتر از قانون‌گذاری نیاز است. توسعه فناوری‌های راستی‌آزمایی، مسئولیت‌پذیری رسانه‌ها، شفافیت نهادهای رسمی و از همه مهم‌تر، آموزش عمومی از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند در این مسیر مؤثر واقع شوند.

حمیدالله عارفی در ادامه افزود: اگر مفاهیم سواد رسانه‌ای به‌صورت بنیادی در نظام آموزشی ما نهادینه شود، در آینده جامعه‌ای خواهیم داشت که کمتر تحت‌تأثیر اخبار جعلی قرار می‌گیرد.

رشد سریع رسانه‌های دیجیتال در افغانستان؛ فرصت یا تهدید؟

بر اساس گزارش‌های رسمی وزارت اطلاعات و فرهنگ و وزارت امور داخله، تا سال گذشته، دست‌کم ۳۷۰ رسانه‌ی تصویری، صوتی، چاپی و آنلاین در افغانستان فعالیت داشته‌اند و بیش از ۱۰۰ کانال یوتیوب نیز به‌طور رسمی به ثبت رسیده‌اند. این آمار بیانگر رشد سریع رسانه‌های نوین در کشور است، اما نبود نظارت مؤثر و زیرساخت‌های شفافیت، زمینه‌ساز گسترش اطلاعات نادرست نیز شده است.

پدیده‌ی نشر اطلاعات خلاف واقع، گرچه جهانی است، اما در کشورهایی مانند افغانستان که با چالش‌های عمیق اجتماعی، فرهنگی و سیاسی روبه‌رو هستند، آثار ویرانگر بیشتری بر جای می‌گذارد. کارشناسان بر این باورند که راه حل پایدار، در همکاری نزدیک میان نهادهای مسئول، رسانه‌ها و شهروندان برای مقابله آگاهانه و مؤثر با این تهدید رو به گسترش نهفته است